De schadeoorzaken bij het kanaal Almelo – De Haandrik: klimaat of werkzaamheden?

Geachte leden van de gemeenteraad van Hardenberg,

Op dit moment vindt één van de grootste geotechnische schadezaken uit de Nederlandse geschiedenis plaats. De gemeente Hardenberg wilde dat ook grotere schepen toegang zouden krijgen tot haar haven en de provincie Overijssel heeft ermee ingestemd het kanaal Almelo – De Haandrik te vergroten. Bij de werkzaamheden ging en gaat er echter erg veel mis:

• de werkzaamheden aan het kanaal waren viervoudig illegaal (geen provinciale projectplan-procedure, niet gebouwd volgens de gemeentelijke bouwvergunning, zonder medeweten en toestemming gebouwd op vele percelen van anderen, en geen vergunning van het waterschap voor het bouwen in de waterkering en voor het verlagen van het grondwaterpeil direct naast het kanaal door de nieuwe lange damwanden),

• er zou een 700 tons kanaal gebouwd worden (Klasse M3), maar er is qua afmetingen een 1000 tons kanaal gebouwd (Klasse M4: diepte kanaal 3,5 m),

• door de grotere diepte werden de oude betonnen damwandjes (Klasse M0) instabiel; er is dus bewust een gebrekkig bouwwerk gemaakt (zie bouwbesluit 2012, hoofdstuk 8),

• de noodzakelijke nieuwe langere damwanden zijn namelijk buiten het project gehouden, en worden nu pas achteraf en onder “regulier onderhoud” weg geboekt,

• en vooral: sinds de werkzaamheden van de afgelopen jaren zijn er schades door trillingen en klapankers, en verzakken nu langs het kanaal honderden huizen. Niet alleen huizen maar ook tuinen, straten en leidingen. De schades en de ellende zijn niet te overzien.

U had als gemeenteraad gevraagd om uit te laten zoeken wat de oorzaak is van de verzakkingen van, en de schade aan, de wegdekverharding van de Kanaalweg West in de omgeving Bergentheim. U kreeg op 14 maart de uitslag van het onderzoek in een brief waarvan de burgemeester en wethouders eerst wilden dat deze wetenschappelijke kennis, ondanks de Wet Openbaarheid van de Overheid, geheim zou blijven voor de burgers.

In deze brief werd niet bekend gemaakt wie het onderzoeksbureau is en bij de brief werd niet het onderzoeksrapport meegestuurd, toch heb ik ondertussen het rapport in mijn bezit. Het rapport is opgesteld door de heer T.G.J. (Tom) Schothuis van Geofoxx, milieu expertise; hij is geen grondmechanisch / geotechnisch ingenieur, maar hij heeft Plattelandsvernieuwing gestudeerd aan de Agrarische Hogeschool Dronten. In de brief van de secretaris en de burgemeester kreeg u uitgaande van zijn rapport als antwoord:

“Er zijn op dit tracé recentelijk geen werkzaamheden aan de damwandconstructie verricht. Er zijn in de afgelopen decennia wel baggerwerkzaamheden uitgevoerd op dit tracé. Op basis van de huidige informatie is er echter geen relatie te leggen tussen de baggerwerkzaamheden aan het kanaal en het (eventueel) ontstaan van wegdekschade. … Dit kan het gevolg zijn van klimaatomstandigheden.”

Als u niet meer informatie zou krijgen, zou u kunnen denken dat dit ook de schadeoorzaak is. Naar mijn mening is niet alle relevante informatie meegewogen. Dat gebeurt vaker en soms vind ik het nodig dat te corrigeren. Vrijwel altijd wordt daarna geroepen dat ik met geen vernieuwende informatie ben gekomen. Ik begrijp dat wel, want het is niet leuk toe te geven dat er fouten zijn gemaakt, zeker niet als de belangen bijzonder groot zijn, zoals bij deze schadezaak, maar toch vind ik dat u als volksvertegenwoordiger alle informatie moet krijgen.

Als onderzoekers niet goed de schadeoorzaak weten, wordt wel vaker zonder gedegen bewijs de schuld gegeven aan de klimaatverandering. Niet alleen de auteur van Geofoxx doet dit nu “naar aanleiding van de aanvullende gespreken met Deltares”, ook Deltares deed dit bij haar tweede schadeonderzoek. Als enige bewijs noemde Deltares dat er in 2018 bij de provincie veel schademeldingen zijn binnengekomen, terwijl 2018 ook een heel droog jaar was. Ook hier geldt, dat als u niet alle informatie krijgt, u dit nog zou kunnen gaan geloven.

Echter een dergelijke bewijsvoering is wel erg onwetenschappelijk. Hiertegen valt dan ook veel tegenbewijs in te brengen:

1. In 2018 werd de bewonersstichting Kant Nog Wal opgericht, en deze riep iedereen op om zijn of haar schade te melden, en dat is een veel grotere oorzaak van het grote aantal schademeldingen in dat jaar.

2. De afgelopen eeuw heeft nog veel meer droge zomers gekend, zelfs nog droger dan 2018 en 2019, en toen is er lang niet zoveel schade ontstaan.

3. Er zijn ook veel mensen die zakkingsschade gemeld hebben vóór 2018 (en ook na 2019).

4. De waargenomen substantiële daling van de grondwaterstand, alleen langs het kanaal, en alleen sinds de werkzaamheden, kan niet door de klimaatverandering worden verklaard.

5. Bovendien zijn de neerslag en het neerslagoverschot niet minder geworden, maar juist de afgelopen eeuw sterk toegenomen. Het KNMI schrijft op zijn website: “Tussen 1910 en 2013 nam de jaarlijkse neerslag in Nederland toe met 26 procent.”

6. Het klimaat als oorzaak van de zettingsschade, wordt zelfs in het eigen schadeonderzoek tegengesproken. Vanuit de berekeningen van Bijlage J blijkt immers (pg 4/107):

De extreme droogte in het groeiseizoen van 2018 heeft relatief weinig effect op verlaging van de grondwaterstand. Ook bij relatief hoge weerstanden van de bodem en de damwand wordt het grondwater door het kanaal voldoende aangevuld om heel diep uit te zakken te voorkomen.

Ik verzoek u daarom om u eens af te vragen: Hoeveel huizen staan er in de stutten in het centrum van Hardenberg? Hoeveel straten zijn er verzakt? Hoeveel leidingen afgescheurd? Geen? Hebben jullie dan geen klimaatverandering in Hardenberg?

Klimaatverandering als schadeoorzaak is toch te gek voor woorden! En als zelfs de eigen berekeningen van Deltares (in Bijlage J) aantonen dat klimaatverandering niet de oorzaak is, waarom concluderen Deltares, en daarom ook de medewerker van Geofoxx, dat dan wel?

Beide leden van de Adviescommissie denken daarom dat het klimaat niet een oorzaak van de zettingsschade kan zijn en hebben de provincie geadviseerd, alhoewel dat volgens de voorzitter van de Begeleidingscommissie “bij Deltares niet kan”, de conclusies van het schadeonderzoek niet over te nemen. Een aantal leden van de Begeleidingscommissie denkt precies zo. Eén van hen schreef mij afgelopen oktober niet voor niets:

“Dankjewel voor de informatie, Stefan. Klimaatverandering lijkt me inderdaad geen logische oorzaak voor zettingsschade….”

Maar er is duidelijk bij de Kanaalweg, gezien de volgende punten, wel een logische oorzaak:

1. De schade bij de Kanaalweg is alleen bij de korte betonnen damwandjes:

Kanaalweg West is een lange weg en deze loopt van Mariënberg / Beerserveen / Beerserveld (km 16,0) tot bijna aan de Nieuwe Haven / Moscou bij Hardenberg (km 23,1). Volgens de gegevens van de provincie zijn er weldegelijk damwanden vervangen langs Kanaalweg West:

• Tot aan het begin van deze weg bij de Kloosterdijk (km 16,00) zijn in 2005 de oude kleine betonnen damwandjes (3 m en 4 m lang) vervangen door 7,5 m lange damwanden.

• Vanaf de Jongstraat (km 18,93) tot en met de brug Bergentheim (km 19,69) zijn in 2005 de oude kleine betonnen damwandjes vervangen door 4,75 m lange stalen damwanden.

• Vanaf de Twenteweg (km 20,05) tot aan de Bruchterbeekweg (km 22,02) zijn in 2005 de oude kleine betonnen damwandjes vervangen door 5 m lange stalen damwanden.

• De paar honderd meter aan betonnen damwand daar tussen in was al in 1996 vervangen door 8 m lange stalen damwanden.

• Van km 19,84 tot km 19,97 zijn in de periode 2011 – 2016 de oude kleine betonnen damwandjes vervangen door 8 m lange stalen damwanden.

• Recentelijk (2019 en 2020) zijn er van km 22,19 tot km 28,0 nog meer betonnen damwandjes vervangen door 7,0 m tot 8,0 m lange stalen damwanden.

Eigenlijk kunnen we zeggen dat vrijwel over het gehele traject de oude instabiele betonnen damwandjes vervangen zijn door de zwaardere stalen damwanden, behalve over het traject van de Kloosterdijk (km 16,00) tot iets voorbij de Schapendijk (km 18,42), tot aan de Jongstraat (km 18,93). En laat dat traject nu vrijwel gelijk zijn aan de drie wegvakken die u heeft laten onderzoeken vanwege de schade aan het wegdek!

Wegvak codering	Wegvaknaam	Lengte (m)	kilometrering (km - km)
A	Kanaalweg West (Schapendijk – Eerste Elsweg)	lengte 790 m	(km 18,42- km 17,60)
B	Kanaalweg West (Eerste Elsweg – Tweede Elsweg)	lengte 956 m	(km 17,60 – km 16,62)
C	Kanaalweg West (Tweede Elsweg – Kloosterdijk)	lengte 720 m	(km 16,62 – km 16,00)

Kenmerkend voor uw traject met schade is, dat juist hier nog de zeer oude, 4 meter lange, en dus voor de nieuwe kanaaldiepte, zeer korte damwanden staan. Bij het dieper baggeren van het kanaal konden juist deze damwanden als eerste instabiel worden en verschuiven.

1. Deze damwandjes zijn inderdaad instabiel:

De firma Beens Groep B.V. heeft de bestaande stalen damwanden langs het kanaal in kaart gebracht en hiervan in 2019 de volgende memo opgemaakt:

Inspectiewerkzaamheden tranche 1, Projectnaam Kanaal Almelo – De Haandrik

Projectnummer 218015, Contractnummer WK-2017-25, Datum 04-03-2019

De damwanden zijn volgens deze memo zowel qua grondkerende constructie, als qua waterkerende constructie, in erbarmelijke toestand. In de memo staat (pg. 13/15)

Uit inpeilingen die in juli / augustus 2018 door Pro-LinQ zijn uitgevoerd blijkt dat de waterdiepte voor de bestaande damwandconstructie groot is. Direct voor de damwandconstructie staat circa 100 centimeter water en op circa 10 meter voor de damwandconstructie staat circa 3,50 meter water. Volgens inspectie van Royal Haskoning DHV uit het jaar 2012 blijkt dat de betonnen damwandplanken een lengte hebben van 4,0 meter. Op basis van de bekende gegevens is in D-Sheetpiling een globale berekening uitgevoerd en hieruit blijkt dat de onverankerde betonnen damwandconstructie rekenkundig niet voldoet aan de gestelde eisen.

Het is daarom te verwachten dat Kanaalweg West is verzakt door wegschuivende en instabiele oude betonnen damwandjes, als gevolg van het dieper baggeren van het kanaal.

1. Deltares concludeert dit ook:

Deltares concludeert dit ook in het eerste schadeonderzoek (pg 9/199):

Veel van de betonnen damwanden lijken te zijn vervormd en verschoven richting het kanaal. Het is mogelijk dat bij het baggeren teveel materiaal aan de voet van de damwanden is weggehaald waardoor deze vervormingen van de damwanden zijn ontstaan.

1. Schadebeeld bewijst de instabiliteit:

Het rapport van Geofoxx toont achterin vele schadefoto’s. Deze tonen zeer veel lange scheuren die evenwijdig lopen met het kanaal. Dit is kenmerkend voor het langzaam verschuiven van de damwanden en de erachter liggende grond, met daar bovenop de weg.

Bij de damwanden van Kanaalweg Oost worden ongeveer dezelfde symptomen waargenomen. Hetzelfde geldt voor de huizen van Vriezenveenseweg 34 t/m 25 (km 9,9). Hier eindigt precies de onverankerde en ook nog slechts 5 m lange damwand uit 2005. Dit is extreem kort voor het hier 3,65 m diep gebaggerde kanaal. Na dit dieper baggeren ontstonden ook daar de verzakkingen van de huizen en de evenwijdige scheuren in het asfalt. In het eerste schadeonderzoek van Deltares werd overigens de zeer grote scheur van huis no. 28 nog niet toegeschreven aan klimaatverandering, maar aan temperatuurwerking in het dak (ach, ach…).

Lang niet alle zettingsschade langs het kanaal komt door instabiele damwanden, zeker niet bij de zeer lange en goed verankerde nieuwe damwanden. De provincie heeft bij het tweede schadeonderzoek een grond- en grondwateronderzoek uitgevoerd en hiermee is onomstotelijk bevestigd dat er in het dijklichaam langs het kanaal zettingsgevoelige lagen zitten, waaronder ook veenlagen, en dat het grondwaterpeil vaak niet meer boven, maar onder deze veenlagen zit. Daarom denken de hoogleraren / experts / reviewers van de Begeleidingscommissie en de Adviescommissie bij het tweede schadeonderzoek, waartoe ook ik behoor, dat nu ook veel verzakkingen plaatsvinden doordat het grondwaterpeil tot onder de veenlaag is gezakt, en het veen nu oxideert, vooral bij de lange nieuwe damwanden. De Begeleidingscommissie wijkt daarom af van de visie van Deltares en concludeert in haar eigen notitie van 14 pagina’s:

“Aangezien er mag worden aangenomen dat de in en aan het kanaal uitgevoerde werken hebben bijgedragen tot de variaties van het grondwaterpeil, die het veen beïnvloedt, kan worden geconcludeerd dat de in en aan het kanaal uitgevoerde werken mede als schadeoorzaak moeten worden gezien.” (pg 11/14)

Alleen het terug verhogen van het grondwaterpeil in het gebied langs het kanaal kan dit oxidatieproces stoppen, maar daar zwijgt iedereen over. Waar iedereen ook over zwijgt, is dat de berekeningen en modelleringen van Deltares niet het verhoopte bewijs hebben opgeleverd. De Begeleidingscommissie constateert dat de berekeningen NIET de conclusies onderbouwen en concludeert daarom vernietigend voor Deltares:

“Dat de door Deltares uitgevoerde berekeningen niet het verhoopte bewijs hebben opgeleverd voor de al of niet bestaande relatie tussen werkzaamheden en schade”. (pg. 10/14)

En constateert ook heel hard dat:

“De modellering heeft belangrijke inzichten opgeleverd maar geen overtuigend faalmechanisme aan het licht gebracht.” (pg 6/14)

De reden waarom de berekeningen en de werkelijkheid niet met elkaar overeenstemmen, kan alleen door een foute aanname komen. Het gaat hier om een overgangsgebied van het grondwaterpeil, tussen het hoog gelegen kanaalpeil, en het veel lager gelegen polderpeil, en er wordt zowel onder als naast het kanaal vaak een zeer lage waterstand gemeten. Dit kan alleen als de bodem weinig water lekt. Dit komt door de vele leemlaagjes in de bodem. Deltares heeft echter onterecht aangenomen dat het komt door een doorgaande waterdichte natuurlijke sliblaag op de bodem. De enige methode om deze aanname 100% zeker te toetsen is door bodemmonsters te nemen. Dit is uitvoerig en tot twee keer toe gedaan. Hieruit is beide keren 100% zeker komen vast te staan dat deze sliblaag er NIET is. Ook is er een groot onderzoek gaande, waar ook Deltares bij betrokken is, over de lekkende Twentekanalen, juist omdat de bodems erg veel water lekken. Ook bij dit project is 100% zeker komen vast te staan dat deze doorgaande waterdichte sliblaag er NIET is. In totaal zijn er 18 bewijzen die aantonen dat zo’n sliblaag niet bestaat, zie de meegestuurde publicatie in Land+Water. Echter, deze tegenbewijzen ontbreken in beide schadeonderzoeken en worden tot op vandaag totaal genegeerd door Deltares en de voorzitter van de Begeleidingscommissie.

Ik sluit deze informatieve brief aan u nog graag af met drie door Deltares gehate raadseltjes:

1. Als de scheuren in uw wegdek niets te maken hebben met het kanaal, hoe komt het dan dat alle scheuren evenwijdig lopen aan het kanaal? Hoe weet die scheur dan hoe het kanaal loopt?

2. Als aan de Vierzonenweg de verzakte gevels van de huizen, allen aan de kanaalzijde, niets te maken hebben met het kanaal, hoe weten die gevels dan aan welke kant het kanaal ligt?

3. Als er zoveel huizen, straten en tuinen verzakken, alleen langs het kanaal, en alleen sinds de werkzaamheden, hoe kunnen dan al deze verzakkingen niets met het kanaal en ook niets met de werkzaamheden te maken hebben?

Met vriendelijke groeten,

Prof. dr. ir. Stefan van Baars

Voormalig lid Adviescommissie 2e schadeonderzoek Kanaal Almelo - De Haandrik
Voormalig hoogleraar en ere-hoogleraar funderingstechniek en grondmechanica

Ik verzoek de griffies van de provincie, het waterschap en de gemeentes om deze email, samen met de publicatie in Land+Water digitaal door te geleiden aan de raadsleden.

Bijlagen

• Artikel-Land-en-Water-Mrt-2023-p29-31.pdf